Son yıllarda bilimsel çalışmalarda sıkça görülmeye başlanan benzoik asidi; nedir? nerelerde kullanılır? sorularına yanıt vererek bu yazımızda daha iyi tanıyacağız.
Molekül ağırlığı 122.12 olan benzoik asit (C6H5COOH); beyaz pulcuk ya da küçük kristaller halinde olan bir organik asittir. Organik çözücü karışımında ve sıcak suda kolaylıkla çözülebilmektedir. Benzoik asit (BA) alkol, eter, benzen, kloroform, karbon disülfit ve karbon tetraklorid içerisinde yüksek çözünürlük gösterir fakat suda çok az bir çözünme özelliğine sahiptir.
Bu bileşik ilk kez 1988 yılında Avrupa’da üretilmiştir. İlk olarak 16. yüzyılda benzoin reçinesinden kuru damıtma yöntemiyle elde edilmiştir. 1875 yılında mayalanma ve küflenmeye karşı etkili olduğu görülmüş ve böylece gıda sektöründe yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.
Benzoik asidin türevleri ve tuzları; sodyum benzoat (C6H5COONa), benzonitril (C6H5 CN), benzoik asit anhidriti (C6H5CO)2O)
Benzoik asit benzoik asit-2- hidroksilaz (BA-2-H) enzimi ile salisilik asit (SA) denilen bitki hormonuna dönüştürülür. SA’nın birçok mekanizma üzerinde etkili olduğu ve birçok stres çeşidine karşı bitkileri koruduğu bilinmektedir. Benzoik asidin etkisinin de muhtemelen SA üzerinden olacağı tahmin edilmektedir. Benzoik asit bitki stres toleransını artırır evet ama SA ile kıyası yapılmayacak kadar az sayıda literatür bilgisi bulunur.
Özellikle bitkilerle yapılan çalışmalar gün geçtikçe artmaktadır. Benzoik asidin dışsal uygulanması ile bitkilerin biyotik ve abiyotik streslere karşı tolerans kazandırdığını gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Örneğin domates ve fasulye bitkileri ile yapılan çalışmalarda uygulanan benzoik asidin sıcaklık, kuraklık ve soğuk streslerine karşı bitkilerin tolerans kazandığı görülmüştür. Yapılan bir başka çalışmada da benzoik asidin buğday fidelerinde kadmiyum toksisitesine karşı koruyuculuk sağladığı görülmüştür. Ayrıca bitki patojenine karşı da bitkiyi koruduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır.
Peki çeşitli kullanım alanları olduğu bilinen benzoik asit nerelerde kullanılır? Bu soruya cevap verecek olursak;
1- En yaygın olarak kullanıldığı sektör gıda sektörüdür. Gıdalarda mikrobiyolojik bozulmayı önlemek için kullanılır. En çok kullanıldığı alanlar ise meyve suyu, reçel, marmelat, gazlı içecekler, turşular, ketçap ve benzeri ürünlerdir.
2- Yaban mersini, kuru erik, kızılcık, karanfil, tarçın ve yoğurt gibi bazı gıdalarda doğal olarak da bulunan benzoik asit genellikle sodyum tuzu formunda gıdalarda koruyucu katkı maddesi olarak kullanılmaktadır.
3- Benzoik asit ve türevleri antimikrobiyal özellik gösterdikleri için bazı içeceklerde, çikolata, mayonez, sakız, çerez gibi gıdalarda da kullanılabilmektedir.
4- Kimyevi, tıbbi malzemelerin üretiminde kullanılmaktadır.
5- Farmasötik ürünlerde antimikrobiyal koruyucu olarak kullanılmaktadır.
6- Şampuan, traş köpüğü, saç kremi gibi kozmetik ürünlerinin içindeki kimyevi muhteviyatı korumak için katılmaktadır.
7- Kauçuk ve latekslerde sertleştirici, deterjanlar için kimyasal bir inhibitör olarak da kullanılmaktadır.
8- Böcek ve bitki ilaçlamada kullanılan bu maddenin kimyasalları koruyucu etkisi bulunur.
9- Otomobillerde de kullanım alanına sahiptir. Antifrizlerin soğutucu kısmına eklenen kimyasalların içeriğine katıldığı da bilinmektedir.
10- Ayrıca derideki mantar hastalıklarında da kullanıldığı bilinmektedir.
Kullanım alanları bu kadar geniş çaplı olan bu maddenin zararları da bulunmaktadır. Sulu çözeltisi asit özelliği gösterir hatta asetik asitten biraz daha kuvvetli asittir. Deri, göz ve mukozalı zarlar üzerinde tahriş edici etkiye sahiptir, solunduğunda öksürük yapar. Bazı kişilerde bu maddeye karşı alerjik durum görülebilir. Bu maddenin sık kullanılmasına bağlı olarak astım rahatsızlığı ortaya çıkabilir. Benzoik asidin oral, dermal ya da solunum yolu ile alınmasının vücutta ürtiker, astım, rinit ve anafılaktik şok gibi oluşumlara neden olduğu belirlenmiştir. Benzoik asit vücutta hızlı bir metabolizma faaliyeti içerisinde işlem görmekte ve vücut tarafından atılmaktadır dolayısıyla dokularda herhangi bir birikme neden olmamaktadır. Sodyum benzoat çok az miktarda gıdalara karıştırıldığında sağlığa hiçbir zararı olmamaktadır. Ancak bu miktarın artması halinde sağlık sorunları ortaya çıkmaktadır.
Görüldüğü üzere her kimyasalda olduğu gibi bu kimyasalın da aşırı kullanımı sağlık sorunlarına neden olabilir. Ama kullanım alanları ve faydaları azımsanmamalı. Bize düşen bu maddelerin kullanımına dikkat etmek. Çünkü yediğimiz, içtiğimiz, kullandığımız her şeyde kısacası hayatımızın her alanında bunlara maruz kalıyoruz. Kaçış yok!
