İlâhiyat ya da Teoloji ya da Tanrıbilim Tanrı kavramı ve din olgusunu inceleyen bilim dalı. Günümüzde sıklıkla, dini konular ile ilgilenen bilim anlamında kullanılmaktadır. Teoloji ile ilgilenen kişilere teolog, ilâhiyatçı, dinbilimci veya tanrıbilimci denir.
Modern dönem öncesi kurulan pek çok üniversite, kilise okullarından ve manastır kurumlarından dönüştürülmüştür. Bu sebeple, Orta Çağ’da teoloji, üniversitelerin temel araştırma alanlarının en ön sıralarında gelmekte ve teolojiye “Bilimlerin Kraliçesi” (The Queen of the Sciences) adı verilmekteydi. Bu önceliğinden ötürü bu okulların müfredatlarında, Kilise Kanunları gibi dersler yer almakta ve bu dersler ile kiliseye hizmet edecek genç insanlar yetiştirmeleri amaçlanmakta idi. Hatta bu üniversitelerin dua etme, vaaz verme veya ayinleri de içeren şapelleri de bulunmaktaydı.
Aydınlanmayla birlikte üniversiteler değişmeye ve hümanistik bir perspektifle farklı alanlardaki konuları öğretmeye başladılar. Teoloji artık üniversitelerde öğretilen ana konular arasında yer almıyordu. Üniversiteler, kurulu kiliselere din adamı yetiştirmenin dışında da amaçlar edinmeye başlamışlardı. Sonuç olarak teoloji, inancı ele alış şeklinin inancın içinden olması farkı ile aynı konuyu ele alan diğer akademik disiplinlerden ayrıldı. Çoğu “Kilise Babası”, teologu “hakiki olarak dua eden kişi” olarak tanımlamaktadır. Dindar olmayan teologlar bu görüşle uyuşmasa da teoloji aşağıdaki disiplinlerden ayırt edilmelidir. Din bilimleri şu beş başlık altında incelenir:
- Karşılaştırmalı din / Dini araştırmalar
- Din felsefesi
- Din psikolojisi
- Din sosyolojisi
- Dinler tarihi
Tüm bu disiplinler dine hümanistik varsayımlarla yaklaşır ve teolojiden farklı olarak dini inanç ve deneyimin tek biçimliliğini öne sürerler.
İslam Teolojisinin Alt Dalları
- Tefsir: Kur’an’ın açıklanması ve açıklanmasına ilişkin usûl bilgisi.
- Kıraat: Kur’an’ın farklı okunuş biçimlerini ve bu okunuş farklılıklarından kaynaklanan farklı anlam ve yorumlarla ilgilenen bilim dalıdır.
- Tecvid: Kıraat ilmi içinde yer alan Tecvid, Kur’an okuma usulü ve ilmidir.
- Hadis: İslam peygamberi Muhammed’in söz ve davranışlarını araştırır.
- Siyer: İslam dini literatüründe peygamberlerin, halifelerin ve diğer sahabelerin biyografilerini inceler.
- Fıkıh: İslam hukuku ve ibadet ile ilgili konuları inceler.
- Kelâm: İslam itikadını akli, felsefi yöntemlerle açıklamaya çalışır, inanç ile ilgili konuları inceler.
- Tasavvuf: İslamiyet’in mistik yönüdür; kişileri manevi yönden geliştirecek unsurlar ile ilgilenir.
- İslam Mezhepleri Tarihi: Müslümanlar arasında ortaya çıkmış itikadi, fıkhi ve siyasi mezhepleri inceler.
Hristiyan Teolojisinin Alt Dalları
- Angeloloji: Melek bilim.
- Bibliyoloji: Vahyin doğası ve vasıtaları.
- Hermenötik: Kutsal metnin yorumu.
- Kristoloji: İsa Mesih, Mesih’in doğası, Mesih’teki ilahi ve beşerilik arası ilişki.
- Misyoloji: İncil mesajının yayılmasının yolları, metodolojisi.
- Soteriyoloji: Kurtuluşun yolları ve araçları.
- Patroloji: İlk dönem Kilise Babalarını inceler.
