Alabalık türleri sistematikte salmonidae ailesinde yer alırlar. Hayat ortamları temiz, berrak oksijen yönünden zengin serin sulardır. Suları soğuk olan denizler,göller, nehirler ile 3000 m ye kadar yükseklikteki dağların akarsularında yaşarlar. Sıcaklığı 18 C ve daha düşük, pH’sı 5.5-8.5 arası ,oksijeni 5-6 mg/lt’den fazla olan suları tercih ederler. 7-13 C sıcaklığı olan tatlı, berrak sularda ve bazen göllerde, kumluk ve çakıllı alanlarda yumurtlayan balıklardır.
Salmonidae ailesinde ekonomik yetiştiricilik ve doğal suların balıklandırılması için önem arz eden çeşitli alabalıklar üç cinsin türleridir. Bu cinsler salmo, salvelinus, onchorhynchus cinsleridir.
Ülkemizin yerel alabalık alt türleri ise şöyle sıralanabilir.
- Salmo trutta magrostigma (Dağ alabalığı)
- Salmo trutta abanticus (Abant alabalığı)
- Salmo trutta caspius ( Aras alabalığı)
- Salmo trutta labrax (Deniz alabalığı)
- Salmo trutta morpha fario (Dere alabalığı)
Dünya genelinde ençok tanınan alabalık türleri aşağıda gösterilmiştir.
- Salmo salar (Atlantik somonu)
- Salmo trutta labrax (Deniz alabalığı)
- Salmo trutta morpha fario (Dere alabalığı)
- Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı)
- Salvelinus fontinalis (Kaynak alabalığı)
- Salvelinus alpinus (Alp alabalığı)
- Salvelinus namaycush (Göl alabalığı)
Alabalıkların vücudu füze şeklinde yanlardan yassılaşmış ve üzeri kaygan (mukoid)bir sıvı ile kaplıdır.Morfolojik bakımdan yağ yüzgeci ile karakterizedirler. Üzeri sikloid pullarla kaplıdır.
Dağ alabalığı (Salmo trutta magrostigma): Vücut yanlardan yassılaşmış, füze şeklindedir. Gri renkli olup baş ve yanal çizgi üzerinde siyah benekleri vardır. Alt kısım beneksiz, solungaç kapağı önündeki leke belirgin, yanal çizgi üzerinde 115-119 pul sırası ve 10-12 adet nokta benek bulundurur. Sırt yüzgeci siyah lekeli ve serbest kenarları düzgündür. Anüs yüzgeci sırt yüzgecinden daha küçük, kuyruk yüzgeci çatallı ve uçları yuvarlaktır. Siyah beneklerin yan çizgi altına inmeyişi ve omur sayısının 57’nin altında oluşu ile diğer alt türlerden ayrılır. Çoruh havzası, Ege bölgesi ve Konya Ereğlisi’nde görülür.
Abant alabalığı (Salmo trutta abanticus): Vücudu yanlardan yassılaşmış, füze şeklinde olup üzerinde kahverengi halkalarla çevrili siyah benekler bulunur. Kuyruk yüzgeci çatallıdır. Diğer alt türlerden kırmızı beneklerin daha donuk oluşu ile ayrılır. Kuzeybatı Anadolu bölgesinde, özellikle Abant gölü civarında yayılış gösteren bir alt türdür.
Aras alabalığı (Salmo trutta caspius): Vücut yanlardan yassılaşmış, füze şeklinde, siyahımsı gri renklidir. Baş üzeri ve ön tarafı mavimsi halkalı, koyu siyah beneklidir. Kuyruk yüzgeci düze yakın ve hafif girintilidir. Solungaç kapağının lekesiz olması, siyah beneklerin yan çizginin altına inmeyişi ve omur sayısının 58’in üzerinde oluşu ile diğer alt türlerden ayrılır. Aras nehri havzasında yaygın olarak görülen bir alabalık alt türüdür.
Deniz alabalığı (Salmo trutta labrax): Vücut yanlardan yassılaşmış, füze şeklinde zeytin yeşili renkli olup yanal çizginin üstü beyaz halkalarla çevrili kırmızı beneklidir. Kırmızı beneklerin beyaz halkalı ve siyah beneklerin yan çizginin altına inmesi ile diğer alt türlerden ayrılır. Sırt yüzgeci siyah ve kırmızı benekli olup yanal çizgi üzerinde 112-120 adet pul sırası bulundurur. Kuyruk yüzgeci düz veye hafif kavislidir. Karadenize dökülen nehir ve derelerde 1-5 yıl yaşadıktan sonra 15-20 cm olunca denize geçen, cinsel olgunluğa ulaşınca yumurtlamak üzere nehir ve derelere göçen alabalıklardır.
Dere alabalığı (Salmo trutta morpha fario): Vücut füze şeklinde olup yanlardan basıktır. Renk sırt bölgesinde koyu gri karın kısmında ise açık gümüşî renklidir. Üzeri yanal çizginin altına kadar uzanan kırmızı siyah beneklerle kaplıdır. Kuyruk yüzgeci düzdür. Ülkemizde fırat nehrinin üst kısımlarındaki akarsu ve derelerde yayılmışlardır.
Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss): Vücudu füze şeklindedir, ancak biraz daha enlidir. üzerinde çok sayıda siyahımsı gri benekler bulunur. Vücut yoğun bir mucus tabakası ile kaplıdır. Yanal çizginin gök kuşağı renginde bantlı oluşu ile diğer alabalıklardan ayrılır. Bu çizgi özellikle üreme dönemlerinde pembe bir bant oluşturur. Erkekleri parlak grimsi siyah,dişileri daha soluk renkli, anüs yüzgeci siyah nokta beneklidir.
Kuyruk yüzgeçleri çatallı ,siyah nokta benekli, yanal çizgi 120-150 küçük pulludur. Cinsel olgunluğa 2-3 yılda erişirler. 1000-5000 yumurta verirler. Üreme dönemleri şubatnisan ayları arasına rastlar. KuzeyAmerika orjinli bir alabalık türü olup, kültür balıkçılığına yatkınlığından dolayı yetiştiricilikte tercih edilmektedir. Ülkemizdede yoğun olarak yetiştiriciliği yapılmaktadır.
