Fen bilimlerinde, yeni bir bilgi edinmek için kullanılan yaklaşım tarzı, yöntemdir. Bilim insanları bu yöntemle, zaman içinde bilgilerin üst üste binmesiyle evrendeki olayların doğru ve güvenilir bir betimlemesini yapmayı amaç edinirler. Bir bilimsel problemin çözümünde izlenecek bilimsel bir yöntemin basamakları aşağıdaki gibidir.
1. Problemin Belirlenmesi: Bilimsel yöntemin ilk aşamasıdır. Problem net ve açık bir şekilde, anlaşılır ifadelerle belirtilmelidir. Problem, deneysel olarak araştırılabilir olmalıdır.
2. Problem ile ilgili veriler toplama: Gözlemler ve deneyler yapılarak problemle ilgili elde edilen bilgilere veri denir. Bu aşamada veriler toplanır.
3. Hipotez Kurma: Bir problemle ilgili önerilen geçici çözüm yoludur. İyi bir hipotez eldeki verilere uygun olmalı, soru ve tahminlere açık olmalı, veriler arasında bağlantı kurabilmelidir.
4. Tahmin Yapma: Hipoteze dayalı olarak ileri sürülen açıklamalardır. Tahmin cümlelerinin kalıbı “Eğer …….. ise …….. dir.” şeklindedir. Örneğin. “Fotosentez hızı ışığın dalga boyuna bağlı olarak değişir.” hipotezini kuran bir bilim adamının yapacağı tahmin “Eğer hipotezim doğru ise bitkinin mavi ışık altında tükettiği CO2 miktarı, yeşil ışık altında tükettiğinden farklı olmalıdır.” şeklinde olur.
5. Kontrollü Deney Yapmak: Hipotezin doğruluğunu kontrol etmek için yapılan deneylerdir. Kontrollü deneyde, bir probleme etki eden değişkenlerden sadece biri değiştirilip diğerleri sabit tutulur. Bu deneyde “kontrol grubu” ve “deney grubu” olmak üzere
iki grup kullanılır. Kontrol grubu araştırılan özelliğin en ideal gerçekleştiği gruptur. Deney grubu ise araştırılan özelliğin denendiği gruptur.
6. Verilerden Sonuç Çıkarma: Hipotezler test edilme sürecinde bazı hipotezler deneysel olarak güçlü destek bularak önem kazanırken bazılarının ise geçerli olmadığı sonucuna varılır. Kontrollü deneyler sonucu iki durum ortaya çıkar.
- Hipotez doğru: Kontrollü deneyler sonucu hipotezin doğru olduğu ispat edilirse hipotez gerçektir.
- Hipotez yanlış:Kontrollü deneyler sonucu hipotez yanlış çıkarsa hipotez değiştirilir, yeni bir hipotez kurularak yukarıdaki basamaklar sırasıyla tekrarlanır.
7.Teori ve Yasa: Teori; Sürekli olarak yeni verilerle desteklenen hipotezlere teori denir. Teoriler kökleşmiş hipotezlerdir. Teoriler gerçeğe yakın olmakla birlikte çürütülebilmesi söz konusudur. Yasa (Kanun): Bilimsel bir yasa (kanun) doğruluğu kanıtlanmış varsayımlardır. Fizik yasaları genellikle matematik bağıntılarıyla ifade edilir Yasalar genellikle tek bir olayı açıklar, teoriler ise bir olayı ve bu olayla ilgili pek çok olayı göz önüne alır.
Bilimsel yöntemin temel özellikleri nelerdir?
- Tamamıyla deneye ve tutarlı gözlemlere dayalı bir yöntemdir.
- Yöntem aşamaları ilerledikçe neden ve sonuçtan yararlanılan bir yöntemdir.
- Herkes tarafından izlenebilme ve herkesin görüş ve eleştirilerine sonuna kadar açık olan bir yöntemdir.
- Yöntemdeki deneyler gereğince bireysel yargılarda tamamıyla bağımsız bir yöntemdir.
- Deneyler ve hipotezler sonucunda mutlak doğruya ulaşırız. Yenilmezliği kabul ettiren bir yöntemdir.
- Tüm dünya tarafından kullanılması zorunlu olan bir yöntem olduğu için evrensellik ilkesini barındırır. Bir hipotez eğer bilimsel yöntem aşamaları tarafından desteklenmez ise o hipotez gerçek değil yanlıştır. Bunu kimse kabul ettiremez.
