Kromozom, DNA’nın “histon” proteinleri etrafına sarılmasıyla, yoğunlaşarak oluşturduğu, canlılarda kalıtımı sağlayan genetik birimlerdir. Kromozomlar, mikronla ölçülüp ancak elektron mikroskobuyla görülebilirler. Kromozom kavramı, Yunanca, chromos (renk), soma (vücut) kelimelerinden türetilmiştir.
Hücre, bitkisel ya da hayvansal her türlü yaşam biçiminin en küçük birimidir. Her hücre bir sitoplazma ve çekirdekten meydana gelir. Prokaryot canlılar hariç, kromozomlar (diplot-2n) hücre çekirdeği içinde bulunurlar ve ipliksi yapıdadırlar. Kromozomlar, molekül yapıları çok iyi bilinen DNA (Deoksiribo Nükleik Asit) zinciri ile histon denilen protein zincirinden oluşur. DNA zincirleri de özgül proteinleri sentezlemekle görevli gen adı verilen birimlerden oluşur.
Her hücrenin çekirdeğinde, DNA molekülü ipliksi yapılar şeklinde paketlenmiş bulunmaktadır. Her kromozom, yapısal destek sağlayan ve Histon adı verilen proteinler etrafında onlarca kez sıkıca sarılmış DNA molekülünden oluşur. Bu yapıya nukleozom denir. Nükleozomlar daha sıkı sarılarak kromatin adı verilen yapıyı oluşturur. Bu kromatin ilmekleri birbiri etrafında paketlenerek kromozom yapısını oluşturur.
Kromozomlar canlılar arasında sayı ve şekil bakımından farklılık gösterir. Bakterilerin çoğunda bir veya iki dairesel kromozom bulunur. İnsanlar, diğer hayvanlar ve bitkilerle birlikte, hücrenin çekirdeğinde çifte dizilmiş doğrusal kromozomlara sahiptirler.
Ökaryotlarda, hücre bir çekirdek zarıyla çevrelenmiş çok sayıda kromozom içeren gerçek bir çekirdek vardır, ayrıca yavru hücrelere kromozomları eşit miktarda dağıtmayı sağlayan mitotik aygıt bulunur. Prokaryotlarda hücrenin nükleoidi bir çekirdek zarı ve bir mitotik aygıttan yoksun, yüksek örgütlenmiş tek bir dairesel DNA molekülünden oluşur. Kısaca Prokaryotlarda genellikle tek bir dairesel kromozom (haploit-n) vardır. Yapısında nükleer membran olmadığından, kromozom, hücre zarı üzerinde mezozom olarak adlandırılan belirli bir bölgeye bağlıdır.
Bakterinin genetik materyali tek bir halkasal DNA molekülüdür. Örneğin E.coli’de bu DNA 5×1.000.000 baz çiftinden oluur. Tek bir kromozom taşımasından dolayı bakteri DNA‘sı haploiddir. Bakterilerde DNA, hücre boyunca serbestçe gezer.
