Herhangi bir hareketi (aksiyonu) yapan ya da yapmaya hazır olan kabiliyete enerji denir. Kısaca “iş yapma yeteneği” olarak da tanımlanabilir. Enerji, enerji kaynaklarından sağlanır.
Enerji kaynakları, yenilenebilir enerji kaynakları (güneş, su, rüzgâr, jeotermal, biyogaz) ve yenilenemez (fosil kökenli) enerji kaynakları (kömür, petrol, doğal gaz, nükleer) şeklinde ikiye ayrılır.
Enerji, farklı şekillerde elde edilir. Bunlar; ısı (termal), ışık (radyant), mekânik, elektrik, kimyasal ve nükleer enerjidir. Toplamda 8 ana enerji çeşidi vardır. Bunlar potansiyel, kinetik, ısı, ışık, elektrik, kimyasal, nükleer ve ses enerjisidir. Unutulmaması gereken ise hiçbir enerjinin kaybolmadığı başka bir enerji türüne dönüştüğüdür.
1- Potansiyel Enerji: Bir cismin konumu ve durumu sebebiyle sahip olduğu enerji, potansiyel enerjidir. Gerilmiş bir yayda, havada duran bir cisimde ve iple tavandan asılı bir modelde potansiyel enerji vardır. Kısaca yüksekliği olan ya da gerilmiş/sıkıştırılmış tüm cisimlerde potansiyel enerji mevcuttur.
2- Kinetik Enerji: Kinetik enerjiye sahip olmak için bir cismin hareket ediyor olması gerekir. Yani kinetik enerji, hızı olan cisimlerin sahip olduğu enerji çeşididir. Bunlara örnek olarak koşan çocuk, dönen tekerlek ya da yüksekten düşen bir top gösterilebilir.
3- Isı Enerjisi: Cisimlerin sıcaklıkları yüzünden sahip olduğu enerjiye ısı enerjisi denir. Sıcaklığı yüksek ya da düşük bütün maddelerin ısı enerjisi vardır. Örnek; ampul, elektrik sobası, jeo-termal enerji, ısıtıcılar.
4- Işık Enerjisi: Işık enerjisi, karanlık bir odayı aydınlatabilecek bir enerji türüdür. Yanan odun, ampul, güneş, lamba vb. şeyler bir şekilde sahip oldukları enerjinin bir kısmını ışık enerjisine çevirir.
5- Elektrik Enerjisi: Elektrik enerjisi, cisimlerin elektrik yükleri sebebiyle sahip oldukları enerjidir. Serbest elektronların hareketinden kaynaklanan bir enerjidir. Genelde bakır veya alüminyum tel ile iletilen “alternatif ve doğru” akım modelleri olan bir enerjidir. Elektrik, insanlık tarihinde “tekerlekten” sonraki en önemli buluş olarak bilinir.
6- Kimyasal Enerji: Kimyasal enerji, bir maddenin moleküllerinin başka bir madde molekülleri ile yaptığı reaksiyon sonucu ortaya çıkan enerjiye denilir. Bunun en temel örneği yanan odun, kömür, petrol gibi fosil yakıtlar, kâğıt vb. birçok malzemedeki molekül ile havadaki oksijen molekülünün birleşerek ortaya çıkardığı ısıl enerjidir. Uzmanlar, bunu termik enerji ya da ısıl enerji olarak isimlendirmektedir.
7- Nükleer Enerji: Nükleer (çekirdek) enerji atom çekirdeklerinin bölünmesi veya parçalanması neticesi açığa çıkan enerji olarak tanımlanır. Bu enerji miktarını belli eden Einstein formülü ise E=mc2 dir. Burada “m” kaybolan kütleyi, “c” ise ışık hızını ifade eder. 300.000.000 m/sn. olan bu değerin karesinin ne denli büyük bir enerjiye karşılık geleceği ortadadır. Dünyada mevcut 443 nükleer santral bu prensip ile çalışır. Termonükleer (termal) enerji de atom çekirdeklerinin birleşmesi neticesi ortaya çıkan bir çekirdek enerjisidir. İki hidrojen atomunun birleşmesi ile ortaya çıkan ve bilimin artık laboratuvarda kolayca gerçekleştirdiği bir enerji dalıdır. Kısacası Güneş, bu reaksiyon ile ayakta duran dev bir termonükleer enerji merkezidir. İlk füzyon, yani termonükleer enerji santralinin inşasına Fransa‟da 10 ülkenin ortaklığı ile 2005 yılının haziran ayında başlanmıştır.
8- Ses enerjisi: Canlıların duyma organı tarafından algılanabilen enerji türüne Ses Enerjisi denir.
Kaynak: Raylı Sistemler Teknolojsi Alanı – MEGEP
