Mektup; kalemle, daktilo ile veya elektronik yöntemlerle yazılmış; elden, posta ile veya elektronik bir cihaz aracılığıyla gönderilmiş; genellikle düzyazı şeklindeki uzun mesajlara verilen isimdir. Başka bir ifade; bir düşünce veya duygunun birilerine iletilmesi amacıyla yazılan özel yazılara mektup denir.
Mektup kelimesi Türkçe’ye dilimize Arapçadan geçmiştir. Divan edebiyatında kullanılan mektuba name de denilmiştir. Edebiyat tarihimizde en meşhur mektup 1534 yılında Fuzuli’nin Kanuni Sultan Süleyman’a yazdığı Şikayetname’dir. Fuzuli’nin şikayetlerini dile getirdiği mektupta “Selâm verdim rüşvet değildir deyü almadılar” sözü çok meşhurdur.
Edebiyatımızda mektup türü, Tanzimat Edebiyatı döneminde gelişmeye başlar. Özellikle Abdülhak Hamit TARHAN ile Namık KEMAL‘in birbirlerine yazdıkları mektuplar, bu gelişmenin önemli ve tipik örnekleridir. Bilim, edebiyat ve siyaset adamlarının mektupları, ayrıca çağının özelliklerini yansıttığı için, birer “belge” niteliği de taşırlar.
Bir mektubun özellikleri maddeler halinde şu şekilde sıralanabilir.
1- Anlatımda kullanılacak olan anlatım karşıdaki kişinin bilgisine ve kültür seviyesine göre ayarlanır.
2- Mektupların üslubu son derece doğal ve samimidir.
3- Dönemin özelliklerini en iyi yansıtan türlerden olması nedeniyle birer belge niteliği taşır.
4- Konu sınırlaması yoktur, hemen her konuda yazılabilir.
5- Özel, resmi, iş ve açık olmak üzere dörde ayrılır.
6- İletişim araçlarının gelişmesiyle günlük hayatta pek sık kullanılmaz hale gelmesine rağmen hisleri en iyi anlatan tür olması ve doğallığı nedeniyle hala önem arz etmektedir.
Mektup Çeşitleri Nelerdir?
Yazılış amaçları ve konularına göre dört çeşit mektup vardır:
1- Özel Mektuplar: Birbirini çok yakından tanıyan kişilerin, birbirlerine yazdığı mektuplardır. Özel mektuplarda gönderici ile alıcının birbirine karşı özel durumu yanında, ele alınan konu da metnin üslubunu belirler. Özel mektuplar ikiye ayrılır:
a- Edebî Nitelik Taşıyan Özel Mektuplar: Sanatçıların ve edebiyatçıların birbirlerine yazdıkları, sanatsal değer taşıyan mektuplardır. Aynı zamanda edebi mektuplar bir şâhısa değil, topluma da hitap edebilir. Bu mektuplar dergilerde ve gazetelerde yayımlanır. Biz bunlarla birlikte dönemin edebiyat ve yaşamı hakkında bilgi sahibi olduğumuz gibi sanatçıları da yakından tanıma olanağına ulaşırız. Edebî mektuplarda, mektubun yazıldığı dönemin edebiyat ve düşünce olayları yer alır. Yazar, karşısındakine öğüt verir, yol gösterir. Bazı sanatçıların bu türdeki yazıları kitap haline getirilmiştir: Cahit Sıtkı Tarancı’nın Ziya’ya Mektuplar ve Nazım Hikmet’in Kemal Tahir’e Hapishaneden Mektupları
b- Edebî Nitelik Taşımayan Özel Mektuplar: Birbirini çok yakından tanıyan kişilerin karşılıklı yazdıkları mektuplardır. Bunların belirleyici özelliği kişiden kişiye yazılmış olması, içten ve senli benli bir dille oluşturulmalarıdır. Yazarların içerikleri ve ifade şekilleri ile mektuplar içinde ayrı yer tutar ve ayrı şekilde ele alınırlar.
2- Resmi Mektuplar: Resmî dairelerin ve tüzel kişilik taşıyan kuruluşların birbirlerine yazdıkları resmî yazılarla; bunların, vatandaşların başvurularına verdikleri yazılı cevaplara denir. İş mektuplarına benzerler. Bu tür mektuplarda anlatım ciddi ve saygılıdır. Konu dışındaki bilgi ve istekler yer almaz.
3- İş Mektupları: Özel kişilerle iş kurumları ve iş kurumlarının kendi arasında, işle ilgili olarak yazılan mektuplara denir. Bu mektuplarda konusu ne olursa olsun bir iş ya da hizmet söz konusudur. Bu bir sipariş, satış, şikâyet, borç alıp verme isteği, tavsiye ya da bilgi isteme olabilir. Dilekçeler de bir iş mektubu olarak da kabul edilebilir. Bir dileği, isteği, ihbar ve şikâyeti bildirmek üzere ya da herhangi bir konuda soru sormak için resmî, özel kurum ve kuruluşlara, gerçek ya da tüzel kişilere yazılan imzalı ve adresli dilekçeler bir çeşit iş mektubudur.
4- Açık Mektuplar: Her hangi bir düşünceyi, görüşü açıklamak, bir tezi savunmak için bir devlet yetkilisine ya da halka hitaben, bir kişi ya da kurum tarafından yazılan, gazete, dergi aracılığı ile yayımlanan mektuplardır. Açık mektuplarda sadece yazanı değil, geniş kitleleri ilgilendiren önemli konular ele alınır. Açık mektubun türü; makale, fıkra, inceleme yazılarından birine uygun olabilir. Açık mektup örneklerine zaman zaman gazete ve sanat dergilerinde rastlanmaktadır.
