Bileşik, iki ya da daha fazla cinste elementin atomlarının -kimyasal bir tepkime sonucunda- bir araya gelerek oluşturduğu saf maddelere denir. Bileşiklerin en küçük yapı taşı moleküllerdir. İlk kez Joseph Proust tarafından 1799 yılında önerilen sabit oranlar yasası saf bir bileşiğin daima aynı elementlerin kütlece aynı oranlarda birleşmesinden oluştuğunu ifade eder. Bir elemente veya bileşiğe saf madde denir. Bunların dışında kalan bütün maddeler karışımlardır.
Bilgi Notu: Aynı cins atomlardan oluşan maddelere “element” denir. İki ya da daha fazla atomun oluşturduğu topluluğa ise “molekül” denir.
Günümüzde bilinen element sayısının 100’lerle sınırlı olmasına rağmen, farklı sayıda ve şekilde birleşerek farklı kimyasal özelliklere sahip milyonlarca yeni bileşik oluştururlar. Ayrıca genelde elementler doğada saf halde değil de bileşikler halinde bulunurlar.
Bileşikler özelliklerine göre; asitler, bazlar, oksitler ve tuzlar olarak sınıflandırılır.
Bileşikler içerdiği element türlerine göre ise; metal-ametal bileşikleri, metal-kök bileşikleri ve ametal-ametal bileşikleri olarak sınıflandırılır.
Bileşikler içerdikleri bağ türlerine göre de kovalent bağlı bileşik ve iyonik bağlı bileşik olarak sınıflandırılır.
Bileşikleri başlıca iki sınıfta inceleyebiliriz.
1- Anorganik Bileşikler: Daha çok iyonlardan oluşan bileşiklerdir. Tuzlar ve bazları bu sınıfta sayabiliriz. Bu bileşiklerin temel özelliği kararlı bileşiklerdir. Çabuk bozunmazlar.
2- Organik Bileşikler: Bunların diğer adı da karbon bileşiklerdir. Genellikle suda çözünürler. Bu sebeple iyonlaşma olmaz. Kararsız bileşiklerdir. Elementlerini bir arada tutan kuvvet, elektron bağlarıdır.
Su, Amonyak, Karbonmonoksit ve Karbondioksit gibi aşina olduğumuz maddeler aslında kimyasal bir bileşiktir. Bunların yanında daha az aşina olduğumuz Sakkaroz (Çay Şekeri), Asetilsalisilik Asit (Aspirin) ve Askorbik Asit (C Vitamini) de kimyasal bileşiklere örnek teşkil etmektedirler. Bütün bu bileşiklerin ortak özelliği her birinin iki ya da daha fazla elementten oluşuyor olmalarıdır. Öyleyse, kimyasal bileşik iki ya da daha elementin atomlarının oluşturduğu aynı özelliklere sahip moleküllerin oluşturduğu maddelerdir.
Kimyasal bileşikler moleküler bileşik (kovalent bağlı) ve iyonik bileşik (iyonik bağlı) olmak üzere iki kısma ayrılırlar.
1- Moleküler Bileşik: Moleküllerden oluşmaktadır. Bu moleküller genel olarak metal olmayan birbirine kovalent bağla bağlı atomlardan oluşmaktadırlar. Moleküler Bileşikler kimyasal formüllerle ifade edilirler. Bu formüller de bileşin içerdiği elementleri ve bu elementlerin birbirine orantılı sayılarını vermektedir.
2- İyonik Bileşik: Pozitif ve negatif iyonların elektrostatik çekimle birleşimi sonucu oluşan bileşiklerdir. İyonik bileşikleri oluşturan atomlarda meydana gelen elektron alış-verişinden dolayı elektron veren atoma katyon, elektron alan atoma anyon denir.
Bileşikle Karışımın Farkı Nedir?
Bileşikler belirli sayıda element atomunun kimyasal bir bağ ile bağlanmasıyla oluşur ve bir formül ile gösterilirler. Oysaki karışımın belirli bir formülü yoktur. Bileşikleri oluşturan elementler bir araya gelerek kendi özelliklerini kaybederler fakat karışımları oluşturan maddeler kendi özelliklerini kaybetmezler.
Bileşiklerin Özellikleri Nelerdir?
1- Bileşiklerin çoğu moleküler yapıdadır.
2- En az iki farklı cins elementten oluşurlar.
3- Bileşik kendisini oluşturan atomlardan farklı özelliklere sahiptir.
4- Bileşikler belirli formüllerle gösterilirler.
5- Bileşikler saf maddelerdir.
6- Kendinden kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere (atomlara) ayrışabilirler.
7- Doğada yaklaşık 4 milyon bileşik vardır.
8- Bileşikleri oluşturan elementlerin oranları sabittir.
9- Bileşiklerin belirli ayırt edici özellikleri vardır. (Yoğunluk, erime, kaynama noktası vb.)
10- Bileşikler; farklı cins atomlardan, aynı cins moleküllerden oluşur.
11- Bileşikler kimyasal bağlardan (kovalent ya da iyonik yapıdan)meydana gelir.
12- Bileşiklerin birbirleriyle tepkimelerinden başka bileşikler ortaya çıkabilir.
13- Bileşiğin oluşmasında ve parçalanmasında enerji alışverişi olur.
14- Bileşikler fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılmazlar. Ancak kimyasal yollarla ayrılırlar.
15- Bileşikler; asitler, bazlar, oksitler, tuzlar olarak sınıflandırılır.
Bileşik Örnekleri Nelerdir?
- Amonyak – NH3 | Gübre, ilaç, boya vs. maddelerin sentezlenmesinde kullanılır.
- Bakır Sülfat – CuSO4 | Yapay ipeklerde kullanılır.
- Gümüş Nitrat – AgNO3 | Fotoğrafçılıkta, ilaçlarda vs. kullanılır.
- Kalsiyum Nitrat – Ca(NO3)2 | Kibrit yapımında kullanılır.
- Magnezyum Hidroksit Mg(OH)2 | Röntgen film çekimlerinde kullanılır.
- Nitrik Asit – HNO3 | Kezzap olarak kullanılır.
- Potasyum Nitrat – KNO3 | Patlayıcılarda ve gübrelerde kullanılır.
- Sodyum Hidroksit – NaOH | Kostik Sabun sanayiinde kullanılır.
- Sodyum Karbonat – Na2CO3 | Soda olarak kullanılır.
- Sodyum Klorür – NaCl | Yemek tuzu olarak kullanılır.
- Soyum Bikarbonat – NaHCO3 | Kabartma tozu olarak kullanılır.
- Sülfirik Asit – H2SO4 | Boya ve gübrelerde kullanılır.
