Bu yazımızda sizlere “CMOS Pili Nedir? Ne İşe Yarar?” sorularına cevap vermeye çalışacağız. Öncelikle bilgisayar anakartı üzerinde yer alan “CMOS Pili” çoğu kez “BIOS Pili” şeklinde tanımlanıyor ancak bu -kısmen- yanlış bir ifadedir. Bu pilin adı CMOS pilidir. Yine de alışkanlıktan dolayı “BIOS Pili” veya “Anakart Pili” terimini kullanmaya devam edebilirsiniz.
CMOS, BIOS ve CMOS Pili nedir? Farkları Nelerdir? Ne İşe Yarar? gibi soruların cevabını bu yazımızda bulabilirsiniz.
BIOS ve CMOS Arasındaki Fark Nedir?
Birçok kişi BIOS (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) ve CMOS (Tamamlayıcı Metal Oksit Yarı İletken) terimlerini birbirinin yerine kullanır, ancak gerçekte bunlar ilişkili olsalar da bir bilgisayarın farklı bileşenleridir. BIOS, bilgisayarı başlatan programdır ve CMOS ise; BIOS‘un bilgisayarı başlatmak için ihtiyaç duyduğu tarih, saat ve sistem yapılandırma ayrıntılarını depoladığı yerdir.
BIOS, bilgisayarı açıldığı andan işletim sisteminin devraldığı ana kadar kontrol eden küçük bir programdır. BIOS bir donanım yazılımıdır ve bu nedenle farklı verileri depolayamaz.
CMOS bir tür bellek teknolojisidir, ancak çoğu kişi başlangıçta değişken verileri depolayan çipi belirtmek için bu terimi kullanır. Bir bilgisayarın BIOS‘u, sabit sürücü denetleyicileri ve bilgisayarın donanım saati gibi bileşenleri başlatır ve denetler, ancak başlatma ve başlatma bileşenlerine ilişkin belirli parametreler CMOS‘ta depolanır.
Yukarıda kısaca “BIOS ve CMOS Arasındaki Fark Nedir?” sorusuna cevap verdik. Şimdi ilk olarak BIOS’un tanımını yapalım ardından CMOS pili hakkında bilgi vermeye çalışalım.
BIOS Nedir?
Her bilgisayarın anakartına önceden programlanmış BIOS yazılımı vardır. İşletim sisteminden farklıdır. İşletim sistemleri, bilgisayarı satın aldıktan sonra tekrar kurulabilir, kaldırılabilir ve güncellenebilir. Ancak BIOS, üretim aşamasında bilgisayara entegre edilen bir yazılımdır.
BIOS (Temel Giriş/Çıkış Sistemi), bilgisayarınızın ana kartındaki bir çipte depolanan donanım yazılımıdır. Bilgisayarınızı açtığınızda çalışan ilk programdır. BIOS, bilgisayarınızın donanımını başlatan ve test eden, POST işlemini gerçekleştirir. Ardından, önyükleyicinizi bulur ve çalıştırır veya işletim sisteminizi doğrudan yükler. BIOS ayrıca bilgisayarınızın donanımını yapılandırmak için basit bir arabirim sağlar. Bilgisayarınızı başlattığınızda, “Kurulum için F2’ye Basın” gibi bir mesaj görebilirsiniz. Bu kurulum, BIOS yapılandırma ara yüzünüzdür.
BIOS, “Temel Giriş/Çıkış Sistemi” anlamına gelir. Bu tam olarak ne işe yarar? Temel olarak, bilgisayarınızın ana işlevlerini yönetir.
Tüm bilgisayarlar bir girdi ve çıktı süreci aracılığıyla çalışır. Örneğin, bir programı açtığınızı varsayalım:
1- İşlemciniz, programı depolama biriminden almak için sabit diskinize bir talimat gönderir; bu bir girdidir.
2- Sabit diskiniz programdaki verilerini alır ve işlemcinize geri gönderir; bu bir çıktıdır.
3- İşlemciniz programı çalıştırır. Grafik işlemcinize, hangi görüntünün oluşturulması gerektiğini söyleyen talimatlar gönderir; bu bir girdidir.
4- Ardından grafik işlemciniz, görüntüyü oluşturmak için ekrandaki piksellerin nasıl düzenleneceğini anlatan talimatlar gönderir; bir çıktıdır.
Bilgisayarınızın yaptığı her şey bir giriş veya çıkışa indirgenebilir. BIOS, çoğunlukla bilgisayarınızı başlatırken, bilgisayarınızın giriş ve çıkış alışverişini yönetmekle görevlidir. BIOS, bilgisayarınıza işletim sisteminin nasıl başlatılacağı konusunda talimat verir ve ayrıca çevre birimlerini (fare ve klavye gibi) çalıştırır.
Dizüstü bilgisayarınızı açmak için güç tuşuna basıyorsunuz, değil mi? Peki, dizüstü bilgisayar kapalıyken dizüstü bilgisayarınızın güç tuşunu nasıl işlemesi gerekiyor? İşte BIOS tam olarak bunun için var. Bilgisayarınız çalışmaya başladığı andan itibaren bilgisayarınız için temel işlevleri yerine getirir. Güç tuşuna basmak temel bir giriştir. İşletim sisteminizi başlatmak ise temel çıktıdır.
CMOS Nedir?
BIOS yapılandırmanızda değişiklik yaptığınızda, ayarlar BIOS yongasının kendisinde saklanmaz. Bunun yerine, “CMOS” olarak adlandırılan özel bir bellek yongasında depolanırlar. CMOS, ” Tamamlayıcı Metal Oksit Yarı İletken” anlamına gelir. İşlemciler, RAM ve dijital mantık devreleri oluşturmak için kullanılan bir üretim sürecinin adıdır ve aynı zamanda bu süreç kullanılarak oluşturulan yongaların adıdır.
Çoğu RAM yongası gibi, BIOS ayarlarınızı saklayan yonga da CMOS işlemi kullanılarak üretilir. Genellikle 256 bayt olmak üzere az miktarda veri tutar. CMOS yongasındaki bilgiler, kurulu disk sürücü türlerini, sistem saatinizin geçerli tarih ve saatini; bilgisayarınızın önyükleme sırasını içerir.
Bazı anakartlarda CMOS ayrı bir yongadır. Ancak, çoğu modern anakartta, güney köprüsündeki RTC (gerçek zamanlı saat) ile entegre edilmiştir.
BIOS belleğiniz kalıcıdır. Bilgisayarınız kapalıyken bile BIOS ayarlarını hatırlaması gerektiğinden, bilgisayarınızın gücü olmadığında bile bilgilerini korur. Bu nedenle CMOS, CMOS pili olan kendi özel güç kaynağına sahiptir.
CMOS Pili Nedir? Ne İşe Yarar?
Genel olarak masaüstü ve laptop gibi dizüstü bilgisayarlarda anakart üzerinde bir pil yer almaktadır. Bu pil, standart laptop bataryasının aksine bilgisayarın çalışmasını sağlamaz. CMOS pili olarak bilinen bu küçük pil, aslında bilgisayar çalışmadığı zamanlarda devreye girer. CMOS pili, madeni para büyüklüğünde bir lityum iyon pildir. Değiştirilmesi gerekmeden önce on yıla kadar şarj tutabilir. CMOS piliniz biterse, bilgisayarınız kapatıldığında BIOS ayarlarınız varsayılanlarına sıfırlanır. Çoğu modern ATX anakartı da dahil olmak üzere bazı anakartlar, bilgisayar aktif olarak çalıştırılırken pil değiştirilirse CMOS’a güç sağlamaya devam eder.
Peki anakartın üstündeki bu CMOS pili neden var ve ne işe yarıyor? CMOS pilinin ömrü ne kadar?
Bilgisayardaki CMOS (Tamamlayıcı Metal Oksit Yarı İletken) pil, donanım yapılandırma ayarlarını saklamak için kullanılır. Ayrıca bilgisayar kapalıyken tarih ve saatin kaydını tutar. CMOS pil bilgisayarın içindedir ve sistem kartına (anakart) takılıdır. Ancak modern bilgisayarların anakartlarında artık CMOS piline ihtiyaç duyulmasa da halen birçok anakart üzerinde bu pile rastlayabilirsiniz. Modern UEFI anakartları, ayarları bilgisayarın sabit diskinde saklıyor. Bu sistemlerde bir pile ihtiyaç olmasa da pile rastlamanız mümkün. Çoğu anakart BIOS ayarlarını sabit disk gibi kalıcı bir bellekte depoladığına göre neden hala birer pille geliyorlar? Bu sorunun cevabı oldukça basit: Çünkü anakartların çoğu, hala birer Gerçek Zaman Saati (RTC) ile geliyor. Gerçek zamanlı saat, eski bir kol saati gibi sürekli olarak çalışır. Anakart üzerindeki pil, bilgisayar kapalıyken saate güç sağlar. Bu sayede bilgisayarınız, saati doğru olarak bilecektir.
CMOS pil ömrü bilgisayarın kullanımına ve ortamına göre değişir (genellikle yaklaşık 10 yıl). Bilgisayarı düzenli olarak kullanıyorsanız pil ömrü daha uzun olacaktır. Aksine PC’niz hep kapalı duruyorsa pil daha çabuk bitecektir.
Pil bittiğinde, bilgisayarı ilk kez açtığınızda aşağıdaki şu hata mesajlarından biriyle karşılaşmanız mümkün.
- ACPI BIOS Error
- CMOS Battery Failure
- CMOS Checksum Error
- CMOS Read Error
- CMOS Settings Wrong
- New CPU Installed
Son hata mesajında “New CPU Installed” yani “Yeni Bir İşlemci Takıldı” mesajı kafa karıştırıcı olabilir, ancak bu hatanın nedeni basit. Bilgisayarınıza daha önce işlemci taktığınızı hafızasında tutamadığından yeni işlemci takıldığına dair uyarı verebilir.
CMOS pil arızasının en sık karşılaşılan belirtileri arasında BIOS’da yanlış veya geride kalmış sistem tarih ve saati, bilgisayar kapatıldığında BIOS ayarlarının kaybolması ve time-of-day clock stopped (Günün saatini gösteren saat durdu) hatası bulunur. CMOS pilin şarjı bittiyse bilgisayar kapatıldığında BIOS ayarları kaybolur. Bilgisayarı açtığınızda tarihi ve saati sıfırlamanız istenir. Bazen BIOS ayarlarının kaybolması bilgisayarın işletim sistemini yüklemesini engelleyebilir.
CMOS Pili Değiştirme
Anakartlar, genellikle hesap makineleri ve diğer küçük elektronik cihazlarda kullanılan CR2032 pili kullanıyorlar. Pili değiştirme işlemine geçmeden önce bilgisayarı kapatın ve güç kablosunu çıkartın. Eğer bir laptop kullanıyorsanız pili sökün.
Bazı bilgisayarlarda BIOS pili anakarta lehimlenmiş bir durumda olabilir. Bu durumda anakartı değiştirmeniz veya üreticiye başvurmanız gerecektir.
NOT: Bu işlemleri ilk kez yapıyorsanız uzman birinden destek almayı unutmayın.
– Bilgisayarın elektrik (güç) kablosunu çıkarın.
– Güç düğmesine 10-15 saniye basılı tutarak statik elektriği boşaltın.
– Pili birebir aynı pil türüyle değiştirin. (Pil üzerindeki işaretlere bakın).
– CMOS pilini çıkarmak BIOS ayarlarını siler.
– Yeni bir pil ile değiştirdiğinizden emin olun. Kullanılmış bir pil takmayın.
– Antistatik plastik çubuk kullanın. Pili ayırmak için herhangi bir metal nesne kullanmayın.
– Pil konektörünün zarar görmesini önlemek için pili çıkarırken konnektörü sıkıca destekleyin.
– BIOS pilini geri takın ve düzgün taktığınızdan emin olun.
– BIOS ekranına gidin ve burada ayarları “Load Optimized Defaults” yapın.
– Son olarak F10 tuşuna basıp “YES” diyerek ayarları kaydedin. İşlemimiz tamamlandı.
Sonuç
BIOS bir donanım yazılımıdır ve sadece okunabilir. CMOS ise BIOS üzerinde yapılan değişikleri depolar. CMOS‘u ise CMOS Pili dediğimiz batarya besler. Eğer BIOS‘ta yaptığımız değişikler bilgisayarın yeniden açılışında sürekli sıfırlanıyorsa ve yukarıda verdiğimiz hatalardan birini (Örneğin: CMOS Checksum Error) veriyorsa, ya CMOS Pili bitmiştir ve değiştirilmesi gereklidir. Farklı bir şekilde CMOS arızalanmış olma ihtimalide vardır.
Bilgisayarlar CMOS Pili olmadan da çalışabilir. Anakart üzerinde yer alan pil bilgisayar elektrik bağlantısı kesilince (bilgisayarı kapatınca veya bilgisayar fişini prizden çıkarınca) BIOS‘un yani anakart yazılımı üzerindeki yapılan ayarlamaların hafızada tutulabilmesi için gereken enerjiyi sağlar. CMOS Pili olmayan veya CMOS Pili tükenmiş bir bilgisayar; her elektrik bağlantısı kesildiğinde tarih ve saat ayarları gibi BIOS yapılandırmalarını sıfırlar ve fabrika ayarlarına geri döner. CMOS Pilinin değiştirilmesi gerektiğini anlamanın ilk yolu bilgisayar tarih ve saatinin kendi kendine eski bir tarihe (anakartın üretildiği tarihe) geri dönmesidir. Bunun dışında CMOS Pilinin bitmiş olan bilgisayarın BIOS‘u hata vermez veya BIOS‘a girişte sorun yaşanmaz. Ancak BOOT konfigürasyonu gibi yapılandırma ayarlarının bozulması nedeniyle işletim sistemi (windows vb.) başlatılamayabilir. CMOS Pili yenilenince, BIOS ayarlarının yeniden manuel olarak yapılması gereklidir.
