Tarih, yazının icadı ile başlayan zaman dilimi içerisinde devirlere ayrılırken, insanlık tarihini etkileyen büyük ve önemli olay ve buluşlara göre dört bölüme ayrılır.
1- İlk Çağ: Yazının bulunmasıyla başlayıp (M.Ö. 4000-3500) Kavimler Göçü veya Batı Roma İmparatorluğunun yıkılışına kadar sürer. En uzun süren çağ olarak bilinir.
2- Orta Çağ: Kavimler Göçü veya Batı Roma İmparatorluğunun yıkılışından (476), İstanbul’un Osmanlı Devleti tarafından fethine kadar (1453) sürer.
3- Yeni Çağ: İstanbul’un fethinden, 1453 tarihinde başlayıp, 1789 tarihli Fransız İhtilaline kadar sürer.
4- Yakın Çağ: 1789 Fransız İhtilali ile başlayıp, günümüze kadar sürer.
Tarih Öncesi Çağlar | (Yazı Öncesi Dönem)
Tarihin başlangıcı için yazının icat edildiği M.Ö. 3200 yılı esas alınmıştır. Yazının icadından önceki döneme Tarih Öncesi, yazının icadından sonraki döneme de Tarih Çağları denmiştir.
Tarih öncesi çağlar olarak adlandırılan devirler:
1- Karanlık Çağ: İnsanların o döneme ait bilgilerinin olmadığı için Karanlık Çağ olarak adlandırılmıştır. Ancak, o döneme ait bulunan duvar resimleri, araç-gereçler, fosiller vb. bulgular sonucunda bazı bilgilere elde edilebilmiştir.
2- Taş Çağı: Bu devirde yaşayan insanların kullandıkları taştan yapılmış araç-gereçlerden yola çıkılarak bu şekilde adlandırılmıştır. Taş Çağı, tarihçiler tarafından 3’e ayrılarak incelenmiştir.
- Kaba Taş Çağı
- Yontma Taş Çağı
- Cilalı Taş Çağı
3- Yontma Taş Çağı: İnsanlığın yaşadığı en eski ve uzun devirdir. İnsanlar tabiatta hazır bulduklarıyla, avcılık ve balıkçılıkla geçinmişlerdir. (Avcı ve toplayıcı). İnsanlar bu dönemin başlarında doğada bulunan taş, kemik ve ağaç gibi malzemeleri doğal halleriyle işlemeden kullanmışlardır. Ancak zamanla taşı yontarak daha kullanışlı araç gereçler yapmaya başlamışlardır. Bu dönemde görülen en yaygın aletler çakmak taşı, kemik ve ağaçlardan yapılan kesici ve delici silahlardır.
4- Cilalı Taş Çağı: Bilimsel adıyla Neolitik Çağ, tarihöncesi çağlardan biridir. Bu dönemde önceki devirlere göre daha sert ve daha düzgün taş aletler yapılmıştır. Topraktan veya kilden yapılan kaplar ateşte pişirilmiş, bunun sonucunda seramik sanatı başlamıştır.
5- Maden Çağı: Bu çağda da yine insanoğlunun madeni keşfetmesiyle yeni bir devir başlamıştır. O çağ insanının çeşitli şekillerde kullanmak üzere önce bakır madeni, sonra tunç ve demiri keşfetmesiyle dönemlere ayrılmıştır.
- Bakır Çağı
- Tunç Çağı
- Demir Çağı
Tarih Çağları | (Yazı Sonrası Dönem)
Tarihi Çağların Genel Özellikleri
İlkçağ (Eskiçağ):
- Siyasi: Çağın başlarında “Site” de denen şehir devletçikleri hâkimdi. Daha sonra merkezi imparatorluklar görüldü.
- Sosyal: Toplumsal sınıf farklılıkları vardı. Halk rahipler, asiller, memurlar, askerler vb. sınıflara ayrılırdı.
- Ekonomik: Paranın icadı ile ticaret hızlandı. Genel olarak ekonominin temeli tarım ve hayvancılığa dayalıydı. Bunun yanında kara ve deniz ticareti de yapılmaktaydı. En önemli ticaret yolları “İpek Yolu, Baharat Yolu” idi.
- Dini: Çok tanrılı(politeist) dinler yaygındı. Fakat Musevilik ve Hıristiyanlık dinleri de bu dönemde ortaya çıktı. Ölüleri oda biçimindeki mezarlara koyarlardı
- Kültürel: Toplumlar arası etkileşim sınırlıydı. Yazı ve kâğıdın kullanılmasıyla kültürel etkileşim hızlandı.
Ortaçağ:
- Siyasi: Avrupa`da feodalite rejimi hâkimdi. Doğu`da ise merkezi imparatorluklar vardı. Doğu ve Batı medeniyetleri arasındaki en önemli savaşlar “Haçlı Savaşları” idi.
- Sosyal: Avrupa`da insanlar asiller, rahipler burjuvalar ve köylüler diye sınıflara ayrılıyorlardı. Doğu`da ise İslam topluluklarında sınıf farklılıkları yoktu.
- Ekonomik: Akdeniz Ticareti Avrupalılar lehine canlandı.
- Dini: Avrupa`da Hıristiyanlık doğuda ise İslamiyet, devletlerin temel politikasını yönlendirdi. Avrupa’da kilise siyasi otorite haline gelmişti.
- Kültürel: İslam kültür ve uygarlığı en parlak dönemini yaşadı. Avrupa`da ise “Skolâstik Düşünce” hâkimdi.
Yeniçağ:
- Siyasi: Avrupa`da feodalite güç kaybetti ve merkeziyetçi krallıklar güç kazandı. Doğu`da Osmanlı Devleti önce yükselme, daha sonra da duraklama ve gerileme dönemlerini yaşadı.
- Sosyal: Avrupa`da Ortaçağdaki sınıf farklılıkları değişime uğradı.
- Ekonomik: Coğrafi keşifler sonucunda Avrupa ekonomik açıdan güçlendi. Avrupa`nın Osmanlı Devleti`ne ekonomik açıdan bağımlılığı sona erdi. Sömürgecilik ortaya çıktı.
- Dini: Avrupa`da “Reform” hareketleri sonucunda dinin etkisi azaldı. Din adamlarına güven azaldı. Katolik ve Ortodoks mezhepleri yanında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çıktı.
- Kültürel: Avrupa`da kâğıt ve matbaanın kullanılmasıyla yeni fikirlerin yayılması kolaylaştı. Kültür seviyesi yükseldi.
Yakınçağ:
- Siyasi: Avrupa`da Fransız İhtilali sonucunda milli devletler kurulmaya başladı. Osmanlı Devleti dağılma dönemine girdi. Dünyada demokratik yönetimler yaygınlaştı. Dünya savaşları ortaya çıktı. Avrupa’da bloklaşmalar meydana gelmiştir.
- Sosyal: Fransız İhtilali sonucunda eşitlik düşüncesi yaygınlaştı. Milliyetçilik ilkesi siyasi bir karakter kazanarak çok uluslu devletlerin parçalanmasına sebep oldu
- Ekonomik: Sanayi İnkılâbı nedeniyle ham madde ve pazar ihtiyacı ortaya çıktı. Kapitalizm, liberalizm, sosyalizm gibi sosyo-ekonomik sistemler görüldü.
- Dini: Avrupa`da laik düşünce, laik hukuk kuraları ve yönetimler etkili olmaya başladı.
- Kültürel: Batı kültürü Doğu`ya göre daha üstün bir hale geldi.
a) Tarih Öncesi Çağlar (Yazı Öncesi Dönem)
- Karanlık Çağlar
- Kaba Taş Çağı – Paleotik Devir
- Yontma Taş Çağı – Mezolitik Devir
- Cilalı Taş Çağı – Neolitik Devir
- Maden Çağı – Kalkolitik Dönem
b) Tarih Çağları (Yazı Sonrası Dönem)
- İlk Çağ
- Orta Çağ
- Yeni Çağ
- Yakın Çağ
Tarih Öncesi (Yazı Öncesi) Devirler
Bu dönemin genel özellikleri:
- Yazının kullanılmadığı dönemdir.
- Bu dönem devirlerin birbirinden ayrılmasında, kullanılan araç-gereçlerin niteliği ölçüt alınmıştır.
- Bu dönemde devirlerin başlangıç ve bitiş süreleri bölgelere göre farklılık gösterir.
- Bu dönemde devirler, her yerde aynı anda yaşanmamıştır.
1- Taş Çağı – Paleotik Devir – M.Ö 60.000 – M.Ö 10.000
Bu dönemin genel özellikleri:
- Araç gereç yapımının söz konusu olmadığı ilkel dönemdir.
- Bu çağ günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce başlamış ve 12.000 yıl önce son bulmuştur.
- İnsanlık tarihinin %99’u gibi çok büyük bir bölümünü kapsar.
- Bu çağ, aynı zamanda ilk insan atalarının ortaya çıkışı ve ilk aletlerin üretimi yoluyla insanın kavrama yeteneği ve temsil etmesiyle de söz konusu tarihin gelişimi içinde çok önemli bir yer tutmaktadır.
2- Yontma Taş Çağı – Mezolitik Devir – M.Ö 10.000 – M.Ö 8.000
Bu dönemin genel özellikleri:
- İnsanlar göçebe bir hayat tarzı sürdürerek mağaralarda yaşamış, avcılık ve toplayıcılıkla yani üretmeden doğada kendiliğinden yetişen yemişleri yiyerek ve hayvanları avlayarak geçindiklerinden, tüketici bir özelliğe sahiptirler.
- Sanatın ilk ürünleri kabul edilen mağara resimleri yapılmıştır.
- Belirli sözcüklerle iletişim kurulması anlamına gelen “Dil Kavramı” gelişmemiştir.
- En büyük sosyal birlik “klan” aile birliğidir.
- Silahları genellikle yaş ve kemikten yapmışlar, kadın heykelcikleri ve mağara resimleri yaparak fildişi işlemeciliğine de önem vermişlerdir.
- Ateş, bu devrin sonlarında bulunmuştur.
3- Cilalı Taş Çağı – Neolitik Devir – M.Ö 8.000 – M.Ö 5.000
Bu dönemin genel özellikleri:
- İnsanlar yerleşik hayata geçmiş ve küçük köyler kurmuşlardır.
- İlk toplumsal iş bölümünü ortaya çıkarmışlardır.
- At, sığır, koyun, keçi vb. Hayvanlar evcilleştirilmiştir.
- Tarımsal faaliyetleri başlatarak, topraktan çanak, çömlek ( seramik, porselen ) yapmışlardır.
- Toprağı işledikleri için özel mülkiyet fikri ortaya çıkmış ve bu durumun doğal sonucu olarak da sınır çatışmaları başlamıştır.
- İhtiyaç fazlası ürünleri takas yoluyla pazarlamış ve ticaret hayatını başlatmışlardır.
- Menhir, Dolmen ve Tümülüs de denilen anıt mezarlar yapılmış ve bitki liflerinden elbiseler dokunmuştur.
- Yontma Taş devrinde etkili olan klan aile birliği “kabile”ye dönüşmüştür.
- Yavaş yavaş dil kavramı ortaya çıkmaya başlamıştır.
4- Maden Çağı – Kalkolitik Dönem – M.Ö 5.000 – M.Ö 3.000
Bu dönemin genel özellikleri:
- Kullanılan madenlerin yumuşaklık derecelerine göre sırasıyla; Bakır Çağı, Tunç Çağı ve Demir Çağı diye bölümlere ayrılmıştır.
- İnsanlar büyük şehirler kurarak madenleri işlemişler, ticari faaliyetleri hızlandırmışlardır.
- Tunç Devri’nde tekerleğin bulunmasıyla ulaşım kolaylaşmış, bu da göçlere ve toplumlar arası etkileşimin hızlanmasına yol açmıştır.
Tarihi Devirler (Yazı Sonrası Devirler)
- Yazının kullanıldığı dönemdir.
- Bu dönemde devirlerin birbirinden ayrılmasında, evrensel nitelikli olaylar ölçüt alınmıştır.
1- İlkçağ Özellikleri
Bu dönemin genel özellikleri:
- Yazının icadından, Kavimler Göçü (375) veya Batı Roma’nın yıkılması (476)’na kadar geçen süredir.
- Tarih çağlarının en uzun olanıdır.
- Devletler, genellikle krallıkla yönetilmişlerdir.
- Genel olarak çok tanrılı dinlere inanılmıştır. Tek tanrılı dinlerden, önce Musevilik sonra Hıristiyanlık bu dönemde ortaya çıkmışsa da, İlkçağ’da bu dinler fazla yayılamamıştır.
- Halk, toplumsal sınıflara ayrılmıştır ve kölelik yaygındır.
- Yazı, alfabe ve takvimin bulunmasıyla, sanat ve edebiyatın temelleri atılmıştır.
- Tarım, ticaret ve hayvancılık yaygındır.
2- Ortaçağ Özellikleri
Bu dönemin genel özellikleri:
- Kavimler Göçü veya Batı Roma’nın yıkılmasından İstanbul’un fethine kadar geçen süredir.
- Devletlerin yönetiminde din adamlarının etkisi vardır.
- İslamiyet ve Hıristiyanlığın tek tanrılı dinler olarak yayılmasıyla, din savaşları yaygınlaşmıştır.
- Sınıf ayrımı ve kölelik devam etmiştir.
- Bilim, sanat ve edebiyatta Müslümanlar, Hıristiyanları geçmiştir.
- Avrupa’nın siyasi yapısında Derebeylik (Feodalite) yönetimi hakimdir.
3- Yeniçağ Özellikleri
Bu dönemin genel özellikleri:
- İstanbul’un fethinden Fransız İhtilali’ne kadar geçen süredir.
- Merkezi krallıklar güçlenmeye başlamıştır.
- Sömürgecilik yaygınlaşmıştır.
- İmparatorluklar ve güçlü devletler ortaya çıkmıştır.
- Coğrafi Keşiflerle birlikte yeni yerler, yeni havan ve bitki türleri bulunmuştur.
- Sanayi İnkılabı gerçekleşmiştir.
4- Yakınçağ Özellikleri
Bu dönemin genel özellikleri:
- Fransız İhtilali’nden günümüze kadar süren dönemdir.
- Krallık yönetimleri devam etmekle beraber, demokrasi anlayışı güçlenmiştir.
- İnsan hakları kavramı ortaya çıkmıştır.
- Sınıf ayrımı ve kölelik son bulmuştur.
- Sömürgecilik artmıştır.
- İlk kez Dünya Savaşı çıkmıştır.
